Η ελληνικότητα της Μακεδονίας μέσα από ενδεικτική βιβλιογραφία και δικτυογραφία (IV)

Περιοδικό: Στρατιωτική Επιθεώρηση

Τίτλος: ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΟΥ

Αρθρογράφος: Λγος (ΠΖ) Αθανάσιος Φουρτούνας

Σελ: 64-74, 82-83

Τεύχος: 6/2006 (ΝΟΕ.-ΔΕΚ.)

 

          Ένα τμήμα των Δωριέων, από την Δωρίδα μετακινήθηκε προς το βορρά και εγκαταστάθηκε στις πλαγιές της Πίνδου και στα ορεινά της Δυτικής Μακεδονίας.

           Ο πατέρας της ιστορίας Ηρόδοτος  στο βιβλίο (156) των ιστορικών του γράφει: «  Κι από την Ιστιαιωτίδα (οι Δωριείς) αφότου εκπατρίστηκαν από τους Καδμείους κατοικούσαν στην Πίνδο με το όνομα (έθνος ) Μακεδνον».

           Ο ποιητής Ησίοδος αναφέρει ότι η Μακεδονία πήρε το όνομα της από τον Μακεδόνα, γιο του Δία και της Θυίας, θυγατέρα του Δευκαλίωνα. Αυτή έμεινε έγκυος από τον «τερπικέραυνο» Δία και γέννησε δυο γιους, τον Μάγνητα και τον Μακεδόνα, που του άρεσαν τα άλογα. Αυτοί είχαν ως τόπο κατοικίας την περιοχή κοντά στην Πιερία και τον Όλυμπο.

           Ο βυζαντινός αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος στο έργο του Περί Θεμάτων (2, 6, 48 Β ) βασιζόμενος σε απόσπασμα του έπους «Ηοία» του Ησιόδου γράφει: « Μακεδόνα, γιο του Δία και της Θυίας, θυγατέρας του Δευκαλίωνα όπως λέει ο Ησίοδος ποιητής. Κι εκείνη γκαστρώθηκε και γέννησε στον Τερπικέραυνο Δία δυο γιους, τον Μαγνήτα και τον Μακεδόνα, που χαίρεται με τα άλογα. Κι αυτοί είχαν τις κατοικίες τους κοντά στην Πιερία και στον Όλυμπο».

          Ο Ηρόδοτος στο βιβλίο των ιστοριών του ( VIII, 43 ) απαριθμώντας τους Πελοποννήσιους που πήραν μέρος στη συγκρότηση του ελληνικού στόλου μετά το Αρτεμίσιο αναφέρει το εθνικό όνομα Μακεδνός σημειώνοντας: «Κι οι Σικυωνίοι έδιναν 18 καράβια, οι Επιδαύριοι 10, οι Τροιζήνιοι 5 και οι Ερμιονείς 3. Όλοι αυτοί με εξαίρεση τους Ερμιονείς είναι «έθνος» Δωρικό και Μακεδνό κι ήταν αυτοί που τελευταίοι μετακινήθηκαν από το Εριντό και την Πίνδο και τη Δρυοπίδα».    

           Στις δυο λέξεις (Μακεδνός, Μακεδόνας) υπάρχει το κοινό θέμα «μακ» που στη δωρική διάλεκτο σήμαινε «μέγεθος» (μάκος, μήκος, μάκρος).

[…]

          Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι το Μακεδνόν Έθνος ήταν Ελληνικό Δωρικό φύλο, που αποκόπηκε από τον κύριο κορμό της φυλής του και για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα έζησε απομονωμένο στα δυσπρόσιτα βουνά, κάτω από συνθήκες καθόλου ειρηνικές, αφού το γειτόνεμά τους με βαρβαρικούς λαούς τους ανάγκαζε να βρίσκονται σε συνεχή εμπόλεμη κατάσταση.

Τίτλος αποσπάσματος: ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΚΑΙ ΟΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ΤΟΥ

          Όπως τα άλλα ελληνικά φύλα έτσι και οι Μακεδόνες για να προγραμματίζουν τις εργασίες τους και την κοινωνική τους ζωή δημιούργησαν ένα σεληνιακό δωδεκάμηνο ημερολόγιο  (έξι μήνες των 29 ήμερων «πλήρες» και οι άλλοι έξι 30 ημερών «κοίλοι» ) το οποίο θεωρείται ως το αρχαιότερο ελληνικό μηνολόγιο. Βέβαια, οι ονομασίες των περισσοτέρων μηνών ήταν στη Μακεδονική διάλεκτο, οι χαρακτήρες τους, όμως, ήταν ελληνικοί και πιστοποιούν την ελληνικότητα της Μακεδονίας. Όπως στο αττικό ημερολόγιο έτσι και στο Μακεδονικό υπήρχε εμβόλιμος μήνας που έμπαινε κάθε 2^ο έτος και ονομαζόταν (με επιφύλαξη) Διόσκουρος.

[…]

          Το έτος άρχιζε με το μήνα ΔΙΟ και αντιστοιχούσε με τον Πυανοψίωνα των Αττικών. Δηλαδή τον Οκτώβριο του σημερινού ημερολογίου. Ονομάστηκε έτσι από τις γιορτές του Δία στο Δίον της Πιερίας, που ήταν Παμμακεδονικό θρησκευτικό κέντρο. Η λατρεία του Δία «πατρώους» πατέρα των Μακεδόνων (προγόνου των Μακεδονομάχων) ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στη Μακεδονία. Το μήνα αυτό οι Μακεδόνες γιόρταζαν επί 9 μήνες τα «εν Δίω Ολύμπι» όπως αναφέρουν ο Διόσκουρος και ο Στέφανος Βυθανείας.

[…]

          Τα αθλήματα των αγώνων στίβου ήταν στάδιο, δόλιχος, δίσκος, πυγμαχία, πάλη, κολύμπι, κ.λ.π. και εκτός των Μακεδόνων αθλητών συμμετείχαν και Έλληνες της νοτίου Ελλάδος. Στους θεατρικούς αγώνες παρουσίασαν έργα τους οι τραγικοί ποιητές Ευριπίδης ( Αρχέλαος, Ιφιγένεια εν Αυλίδι, Βάκχες), ο Αγάθωνας την αποδημία του οποίου στη Μακεδονία αναφέρουν ο Πλάτων  στο «Συμπόσιο», καθώς και ο Αριστοφάνης στους «Βατράχους». Στους ποιητικούς και μουσικούς αγώνες συμμετείχαν εκτός των Μακεδόνων ο διθυραμβοποιός Μελανιπίδης ο Νεότερος, ο εποποιός Χοίριλος ο οποίος έπαιρνε «τέσσαρας μνας εφ’ ημέρα παρ’ Αρχελάου» όπως αναφέρει ο Αθηναίος στους «Δειπνοσοφιστές». […] Εκτός των Ελλήνων της νοτίου Ελλάδος στους προαναφερόμενους αγώνας συμμετείχαν κορυφαίοι αθλητές και καλλιτέχνες από πόλεις της Μ. Ασίας, της Ιταλίας και της Σικελίας. Μακεδόνες ποιητές ήταν ο Αδαίος, ο Μακεδών, ο Αντιφάνης ο Μακεδών, ο Ζώσιμος ο Θάσιος ο Μακεδών, ο Παρμενίων ο Μακεδών και άλλοι.

[…]

          Δεύτερος μήνας του έτους ήταν ο ΑΠΕΛΛΑΙΟΣ που αντιστοιχούσε με τον Αττικό Μαιμακτηρίωνα, τον σημερινό Νοέμβριο. Ήταν ο μήνας των συνεδριάσεων. Το όνομά του προέρχεται από το δωρικό απέλλα που σημαίνει συνέλευση. Το μήνα αυτό γιορταζόταν η γιορτή Απελλαία προς τιμήν του Απόλλωνα. Στη γιορτή αυτή παρασκεύαζαν ένα ειδικό ψωμί που λεγόταν δράμις. Αυτό το ψωμί παραλληλίζεται ουσιαστικά και ετυμολογικά με τη δαράτα που προσφερόταν από τους κατοίκους των Δελφών κατά την γιορτή των Απελλαίων. Η γιορτή αυτή ήταν διαδεδομένη μεταξύ των Δωριέων. Εξάλλου το ψωμί δράμις ή δράμιξ ή δαράτα ή δάρατος μαρτυρείται από αρχαίους συγγραφείς ότι παρασκευαζόταν και από τους Θεσσαλούς και τους Αθαμάνες.

          Τρίτος μήνας του έτους ήταν ο ΑΥΔΗΝΑΙΟΣ. Τον συναντάμε παντού στην Ανατολή με διάφορες παραλλαγές (Αυδναίος, Αυδωναίος, Αιδωναίος) όπου τον διέδωσε ο Μ. Αλέξανδρος. […] Υποθέτουμε ότι ήταν αφιερωμένος στους χθόνιους Θεούς, τον ψυχοπομπό Ερμή, τον Πλούτωνα, την Περσεφόνη, την Εκάτη, στους οποίους πρόσφεραν θυσίες.

          Τέταρτος μήνας του έτους ήταν ο ΠΕΡΙΤΙΟΣ που αντιστοιχούσε στον αττικό Γαμηλιώνα σημερινό Ιανουάριο. Ο μήνας αυτός έχει την ονομασία των γιορτών ΠΕΡΙΤΙΑ που γιορταζόταν κατά τη διάρκειά του και ήταν όμοια με τα δαδαφόρια των Δελφών. Όπως οι θυιάδες στους Δελφούς έτσι και στη Μακεδονία οι ιερείς του Διονύσου αναζητούσαν με αναμμένους πυρσούς (δαδί) στα βουνά τον Διόνυσο, ενώ πέντε όσιες (καθαγιασμένες) γυναίκες τελούσαν μυστική θυσία στο ιερό του Απόλλωνα, ο οποίος τους χειμερινούς μήνες αναχωρούσε στους Υπερβόρειους και τον αντικαθιστούσε ο Διόνυσος.

[…]

          Επίσης, άλλη διάδοση που υπάρχει είναι ότι όλες οι γυναίκες στη Μακεδονία ήταν μυημένες στα Ορφικά Μυστήρια και τις ιερές τελετές του Διονύσου από τα πολύ παλιά χρόνια και ονομάζονται Κλώδωνες και Μιμαλλόνες. […] Τις «Μιμαλλόνες και τις Κλώδων» θα είδε κατά την παραμονή του στη Μακεδονία ο Ευριπίδης και από αυτές θα εμπνεύστηκε τις «Βάκχες» του, την τραγικότερη από τις κλασσικές τραγωδίες. Οι Μαινάδες (Μιμαλλόνες) κυριευμένες από το πνεύμα του θεού, ξεχύνονταν, χορεύοντας στα βουνά «ες όρος, ες όρος» κατά την κραυγή που τις βάζει να φωνάζουν ο ποιητής, κρατώντας στα χέρια τους φίδια και θυρσούς.

[…]

          Έκτος μήνας του έτους ήταν ο ΞΑΝΔΙΚΟΣ […] Ο Nicholas Hammond, όμως υποστηρίζει ότι πήρε το όνομα του από τον θεό Ξάνδο (Ξάνθο) προς τιμήν του οποίου γιορτάζονταν τα ΞΑΝΔΙΚΑ (Ξάνθικα). Αργότερα, ο Ξάνθος ταυτίστηκε με τον Ξανθό, Χρυσοκόμη, Αειγενέτη (αυτός που ξαναγεννιέται) Απόλωννα. Τα ΞΑΝΔΙΚΑ ήταν γιορτή που είχε σχέση με τον στρατό και συμμετείχαν σ’ αυτή οι ένοπλοι Μακεδόνες.

[…]

          Έβδομος μήνας του έτους ήταν ο ΑΡΤΕΜΙΣΙΟΣ που αντιστοιχούσε στον Αττικό Μουνυχίωνα, σημερινό Απρίλιο. Ο μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος στη Άρτεμη, προστάτιδα των κυνηγών, η λατρεία τα οποίας ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στη Μακεδονία. Ειδικά στη δυτική Μακεδονία που ήταν ορεινή και δασώδης περιοχή και το κυνήγι ήταν μια από τις κυριότερες ασχολίες των κατοίκων. Στην κεντρική Μακεδόνία η λατρεία της Αρτέμιδος είχε ταυτιστεί με μια προϋπάρχουσα τοπική θεά, την Εννοδία, που βωμοί ή στήλες με αγάλματά της τοποθετούνταν σε δρόμους ή σταυροδρόμια. Η θεά παρουσιαζόταν έφιππη κρατώντας δάδα. Σε επιγραφή που βρέθηκε στο χωριό Εξοχή της Δυτικής Μακεδονίας μνημονεύονται θρησκευτικές γιορτές « Έθιμα ημέραι» προς τιμήν της θεάς Αρτέμιδος. Πρόκειται για τη μοναδική επιγραφική μαρτυρία που έχουμε έως τώρα για την τέλεση των θρησκευτικών εορτών στη Μακεδονία. Επίσης, συνέδεαν την Άρτεμη με την Περσεφόνη και την αποκαλούσαν Πασικράτα. Με την ίδια επωνυμία Άρτεμις Πασικράτα λατρευόταν στη Δημητριάδα Θεσσαλονίκης, στην Αμβρακία και στο Σελινούντα, που ήταν αποικία των Δωρικών Μεγάρων. Σε αναθηματική στήλη που βρέθηκε στην Έδεσσα αποκαλείται Άρτεμις Ανείκητος. Άλλα επώνυμα της Αρτέμιδος στη Μακεδονία ήταν η Ταυροπόλος (ίσως αρχικά να ήταν θεά των ταύρων, όπου ο βωμός της ταυροπόλου θεά στις τελετές προς τιμήν της ραντίζονταν με λίγες σταγόνες αίμα), η Αγεμόνα (οι Μακεδόνες το η το πρόφεραν α` στην Αττική-Ιωνική διάλεκτο ήταν Ηγεμόνη), η Σωτήρα, Ειλείθνια (στο Δίον υπήρχε ιερόν της Αρτέμιδος Ειλείθνιας, προστάτιδας των τοκετών). Σε ανασκαφές βρέθηκε η εξής επιγραφή « Η Αριστώ κόρη του Νέντορος, αφιερώνει ένα μικρό άγαλμα στην Άρτεμη Ειλείθνια, τη θεά του τοκετού». Η επιγραφή χρονολογικά ανήκει στον 3^ο αι. π. Χ. και η παρουσία της επιτρέπει την υπόθεση ότι η λατρεία της Αρτέμιδος Ειλειθνίας ήταν παλιότερη, ίσως και η αρχική, που στα όψιμα Ελληνιστικά χρόνια τη διαδέχθηκε η λατρεία της Ίσιδος Λοχίας. […] Στο μουσείο της νήσου Φάλακας στο Κουβέιτ, βρίσκεται μια επιστολή του Μακεδόνος Ανάξαρχου, γραμμένη σε λευκό μάρμαρο. Από το περιεχόμενό της μαθαίνουμε ότι, κατά το μήνα Αρτεμίσιο, ο βασιλιά Αλέξανδρος πήγε στη νήσο Ικαρία για να τιμήσει τους προγόνους του Δωριείς. Εκεί οργάνωσε Γυμνικούς (στίβου) αγώνες προς τιμήν της Σωτήρας Αρτέμιδος.

[…]

          Όγδοος μήνας του έτους ήταν ο ΔΑΙΣΙΟΣ […]. Η λέξη παράγεται από το δαις (όπου προήλθε από το δαιτς, από το ρήμα δαίω-δύναμη) που σημαίνει γεύμα συμποσίου.

[…]

          Ένατος μήνας του έτους ήταν ο ΠΑΝΕΜΟΣ ή ΠΑΝΑΜΟΣ ή ΠΑΝΑΜΑΡΕΙΟΣ και αντιστοιχούσε στον αττικό Σκιροφορίωνα. Ο Μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος καθ’ ολοκληρία στον Δία (ο Πάναμος Δίας). Η ονομασία προέρχεται από το παν-ά-μωμος. ΠΑΝΑΜΩΜΟΣ-ΠΑΝΑΜΟΣ-ΑΣΠΙΔΟΣ. Το άγαλμα του Δία, τοποθετημένο πάνω σε άλογο, περιφερόταν στην πόλη και κατέληγε στο βουλευτήριο, όπου γινόταν θυσία.

[…]

          Δέκατος μήνας του έτους ήταν ο ΛΩΟΣ ή ΛΟΙΟΣ, που αντιστοιχούσε στον αττικό Εκατομβαιώνα. Ονομαζόταν και ΟΛΟΛΩΙΟΣ και ήταν αφιερωμένος στην Ομολωίδα (ευχάριστη, επιθυμητή) Δήμητρα.

[…]

          Ενδέκατος μήνας του έτους ήταν ο ΓΟΡΠΙΑΙΟΣ και αντιστοιχούσε στον Αττικό Μεταγειτνιώνα. […] Πιθανολογούμε ότι η ονομασία του προέρχεται από το θαλάσσιο τέρας ΓΟΡΓΩ (Γοργόνα, Γορπιαίος). Το μήνα αυτό γιορτάζονταν τα ΓΟΡΠΙΑΙΑ προς τιμήν της θεάς Αθηνάς που για τους Μακεδόνες ήταν η θεά του πολέμου που αγαπά, όμως, τον δίκαιο αγώνα και από αυτό το πνεύμα κατευθύνεται η ανδρεία της, που σε αντίθεση με τον Άρη αγαπά τον πόλεμο για τον πόλεμο. Το θεονύμιο της Αθηνάς στη Μακεδονία ήταν ΑΛΚΙΔΗΜΟΣ. Σύνθετη ελληνική λέξη που αποτελείται από τις λέξεις: Άλκιμη, που σημαίνει δυνατή, η γενναία και δήμος που σημαίνει λαός.

[…]

          Τελευταίος μήνας του έτους ήταν ο ΥΠΕΡΒΕΡΕΤΑΙΟΣ και αντιστοιχούσε στον αττικό Βοηδρομιώνα. Ήταν αφιερωμένος στον πατέρα των θεών, τον Υπερφερή Δία. Η λέξη προέρχεται από το υπερ-φερε-ταιος (το ρήμα φέρω, έφερον, οίσω, κ.λ.π.). Όπως προαναφέρθηκε οι Μακεδόνες το γράμμα φ το αντικαθιστούσαν με το γράμμα β. Η λατρεία του Δία με το επίθετο ΥΠΕΡΒΕΡΕΤΑΣ (Ύψιστος, ανώτατος, υπέρτατος, αυτός που πρέπει να φέρει) ήταν πολύ διαδεδομένη σ’ όλη την Μακεδονία και αυτό οφειλόταν στην ταύτιση του Δία με κάποιο αντίστοιχο τοπικό θεό που θα ήταν πολύ προσφιλής στους Μακεδόνες.

[…]

          Οι Μακεδόνες και οι Δωριείς λάτρευαν τον θεό Φόβο, γιο του θεού Άρη. Οι Μακεδόνες μάλιστα προσέφεραν θυσία σ’ αυτόν τον θεό, την παραμονή της μάχης. Ο Πλούταρχος μας πληροφορεί ότι ο Μ. Αλέξανδρος πριν από την τελική μάχη εναντίον του Δαρείου, στα Γαυγάμηλα, ενώ οι Μακεδόνες αναπαύονταν, εκείνος μέσα στην νύχτα «προ της σκηνής μετά του μάντεως Αριστάνδρου διέτριβεν, ιερουργίας τινάς απορρήτους τους Γερουργούμενους και τω Φόβω σφαγιαζόμενοι» ενώ θυσίες στον φόβο έκαναν και οι Λακεδαιμόνιοι (Δωριείς) βασιλείς, ιδίως πριν από τις μάχες. Αλλά το ίδιο έκανε και ο Μυθικός Θησέας πριν πολεμήσει με τις Αμαζονες. Αυτό εξηγείται ως εξής: Ο Ήρωας Θησέας δεν ανήκε αρχικά στο ιωνικό στοιχείο της Αττικής, αλλά σε τμήματα άλλων Ελληνικών φυλών (Λαπιθών, Μολοσσών) που γειτόνευαν με τους Μακεδόνες. Ο Πλόυταρχος αναφέρει ότι στα Λείβηθρα, υπήρχε «κυπαρίττινον» ξόανο του Ορφέα (απόδειξη ότι ο αρχαίος αοιδός λατρευόταν ως ήρωας) στο οποίο, όταν ο Μ. Αλέξανδρος ετοιμαζόταν να εστρατεύσει στην Περσία, «υπό τα ημέρας εκείνας αφήκε ιδώτα πολύν», όπως μνημονεύσει ο Αρριανός (Ά11)        

[…]

Μεγάλες τιμές απέδιδαν οι Μακεδόνες στον Ηρακλή που ήταν ο «προπάτηρας» της βασιλικής δυναστείας «πατρώας» θεός των Μακεδόνων. Ο Ηρακλής είχε το επίθετο «κυνηγός» και πιθανόν το επίθετο αυτό να έχει Μακεδονική προέλευση και να κρύβει κάποιο παλαιότερο Μακεδονικό θεό (Κύναρος η Κούναγος) που θα ήταν προστάτης ανάμεσα στους φιλοκυνηγούς Μακεδόνες. Εικάζεται ότι στους θεούς που λάτρευαν οι Μακεδόνες περιλαμβανόταν ο Ήλιος, η Γη και η Σελήνη. Σε μια περίπτωση τουλάχιστον ο Μ. Αλέξανδρος θυσίασε σ’ αυτούς, στη Μεσοποταμία, όταν «της σελήνης το πολύ εκλιπές εγένετο» όπως αναφέρει ο Αρριανός.

Τίτλος αποσπάσματος: ΕΠΙΜΕΤΡΟ

          Η ανακάλυψη του τάφου του Φιλίππου του Β΄ στην Πέλλα, όσο και το μηνολόγιο αλλά και οι γιορτές-έθιμα των Αρχαίων Μακεδόνων μας βοηθούν να κατανοήσουμε πολλά έθιμα που υπάρχουν στις μέρες μας αλλά αποτελούν και μια ακόμα απόδειξη για την ελληνικότητα της Μακεδονίας. Στεκούμενοι στον τάφο του Φιλίππου του Β΄ και στη χρυσή λάρνακα που βρέθηκε εντός αυτού, θα ήθελα να αναφερθώ στην εξήγηση του οκτάκτινου ηλιακού Μακεδονικού αστεριού στο οποίο παρατίθενται άλλες 8 ακτίνες, ενδιάμεσα στις 8 μεγάλες, ως ποικίλματα.

          Το Μακεδονικό ηλιακό αστέρι συνδέεται με τον αριθμό 8, ιερό αριθμό του θεού Ποσειδώνα. Ο Πλούταρχος αναλύοντας τον αριθμό 8 μας εξηγεί ότι είναι ο κύβος του πρώτου άρτιου αριθμού (2). Η λάρνακα του Φιλίππου του Β΄ έχει σχήμα κύβου και επάνω είναι χαραγμένες οι οκτώ ακτίνες του ήλιου, δηλώνοντας έτσι ότι ο ιερός αριθμός 8 θα διατηρήσει τη δυναστεία ανέγγιχτη από το χρόνο στο διηνεκές, καθώς το πλάγιο 8 αποτελεί το σύμβολου του άπειρου. Επίσης, επειδή ο Ποσειδώνας λατρευόταν στην Μακεδονία και ως θεός του σεισμού, ο αριθμός 8 απεικονιζόταν στα κτήρια και αναφερόταν στις προσευχές και στις θυσίες προς αυτόν ώστε να εξασφαλιστεί η διατήρησή τους στο χρόνο. Τέλος, ο Κωνσταντίνος Καλλιφατίδης σε βιβλίο του αναφέρει ότι οι 16 ακτίνες του ηλιακού αστεριού της Βεργίνας αντιπροσωπεύουν τις 16 επαρχίες της Μακεδονίας επί βασιλείας του Φιλίππου του Β΄.