Η ελληνικότητα της Μακεδονίας μέσα από ενδεικτική βιβλιογραφία και δικτυογραφία (III)

Μέγας Αλεξάνδρος: Αναδιφώντας τις όψεις του περίοπτου (Κύκλος σεμιναρίων ΜΑΡΤΙΟΣ-ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2008)

Εκδόσεις: ΙΔΡΥΜΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ

Έτος έκδοσης: 2008

Αθήνα, Πειραιάς

Σελ. 17-18

(απόσπασμα από την ομιλία του καθηγητή  Ιωάννη Ξυδόπουλου Καταβολές και άνθρωποι: Το μακεδονικό περιβάλλον του Μεγάλου Αλέξανδρου)

 

          Οι αναφορές στη Μακεδονία και στους Μακεδόνες από τους συγγραφείς  του 1^ου μισού του 4^ου αι.π.Χ. έχουν περιστασιακό χαρακτήρα. Γίνονται με αφετηρία διάφορα γεγονότα, εφόσον πρόκειται για ιστορικά έργα, ή στο πλαίσιο πολιτικών αντιπαραθέσεων ή φιλοσοφικών συζητήσεων . Πολιτική αντιπαράθεση προδίδει, για παράδειγμα, η γνωστή φράση του σοφιστή Θρασύμαχου στο λόγο του Υπέρ Λαρισαίων: Αρχελάω δουλεύσομεν Έλληνες όντες βαρβάρω; Από το λόγο δεν έχουν διασωθεί άλλα αποσπάσματα, είναι όμως γνωστό ότι ο ρήτορας ήταν φανατικός εχθρός των Μακεδόνων. Όπως έχει παρατηρηθεί σωστά στην έρευνα, η φράση αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτική για την αντίληψη των Νοτίων Ελλήνων περί της ταυτότητος των Μακεδόνων, αφενός εξαιτίας της πολιτικής φόρτωσης και αφετέρου επειδή υπονοείται η πολιτιστική  καθυστέρηση, με βάση την οποία εξίσου βάρβαροι θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν οι Αιτωλοί ή οι Ακαρνάνες (Θουκ. 1.5.1-3)

          Ως προς τις μαρτυρίες σε φιλοσοφικές συζητήσεις, εδώ εννοούμε τα γνωστά εδάφια του Γοργία του Πλάτωνος, όπου γίνεται μια οξύτατη πολεμική εναντίον του Αρχελάου, καθώς αυτός αποτελεί για τον Πλάτωνα το κατεξοχήν παράδειγμα πολύ άδικου ανθρώπου. Ο Αρχέλαος χαρακτηρίζεται και σε άλλους διαλόγους ως τύρρανος των Μακεδόνων, ωστόσο πουθενά δεν γίνεται αναφορά ή υπαινιγμός για μη ελληνική καταγωγή του. Ότι  ο Πλάτων θεωρούσε τους Μακεδόνες Έλληνες επιβεβαιώνεται από τη μεταγενέστερη παρουσία του μαθητή του Ευφραίου στην Αυλή του Περδίκκα Γ΄, αλλά και από την περίφημη επιστολή του Σπεύσιππου  προς τον Φίλιππο Β’.  Την εντύπωση αυτή ενισχύει και το εδάφιο του Γοργία (471), όπου εκτίθεται η βιαιότητα με την οποία ο Αρχέλαος κατέλαβε το θρόνο της Μακεδονίας, για να συναχθεί το συμπέρασμα ότι, εξαιτίας των αδικημάτων του, είναι ο πλέον άθλιος των Μακεδόνων, με αποτέλεσμα ένας Αθηναίος να δεχόταν να βρίσκεται στη θέση οποιουδήποτε Μακεδόνα, όχι όμως στη θέση του Αρχελάου. Η διατύπωση του εδαφίου αυτού φανερώνει ότι ήταν εντελώς έξω από τον πνευματικό ορίζοντα του συγγραφέα η αντίληψη ότι οι Μακεδόνες μπορεί να είναι βάρβαροι.

[…]

Οι παρατηρήσεις αυτές σχετικά με την περιορισμένη αποδεικτική αξία των φράσεων του Δημοσθένους ενισχύονται και με μια απλή κριτική εξέταση των απόψεων του Ισοκράτη, όπως αυτές διατυπώνονται στη γνωστή επιστολή του προς τον βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Β΄, η οποία μας έχει παραδοθεί με το όνομα Φίλιππος. Το δοκίμιο αυτό έχει γραφτεί λίγο μετά τη σύναψη της Φιλοκρατείου ειρήνης (346 π.Χ.), απευθύνεται στον Φίλιππο και έγινε ευρύτατα γνωστό στην Ελλάδα. Επομένως, τα όσα γράφονται από τον Ισοκράτη έχουν αφενός επιλεγεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να γίνουν αποδεκτά από την μεγάλη πλειονότητα των Ελλήνων, αφετέρου αποκτούν ιδιαίτερη αξία όταν συνεξετάζονται με τις απόψεις και τους χαρακτηρισμούς που προέρχονται από τον Δημοσθένη καθώς χρονικά ανήκουν και οι δυο στην ίδια πολιτική ατμόσφαιρα. Συνοπτικά, οι διαπιστώσεις που προκύπτουν από τον Φίλιππο του Ισοκράτους είναι οι εξής: οι συγκρούσεις μεταξύ των ελληνικών πόλεων κρατων είναι ένα μείζον πανελλήνιο ζήτημα, με το οποίο έχει άμεση σχέση και ο Φίλιππος, ως έλληνας καταγόμενος από το Άργος. Ο τελευταίος είναι ο πλέον κατάλληλος να τεθεί επικεφαλής της εκστρατείας εναντίον των Περσών (βλ. ομιλία Ηλία Κουλακιώτη, σελ. 40 Έλληνες και βάρβαροι. Κλειστές και ανοικτές κοινωνίες: Τον 4^ο αιώνα για τον Ισοκράτη (Πανηγ.,50) δεν είναι ούτε το γένος  όυτε  η φύσις αλλά η διάνοια (η νοοτροπία) αυτή που χαρακτηρίζει την ελληνικότητα*), κάτι που προϋποθέτει ότι η πλειονότητα των Ελλήνων δεν μπορούσε να θεωρεί τους Μακεδόνες βαρβάρους.

*«και το των Ελλήνων όνομα πεποίηκεν [η Αθήνα]  μηκέτι του γένους, αλλά της διάνοιας δοκείν είναι ,και μάλλον Έλληνας καλείσθαι τους, της παιδεύσεως της ημετέρας ή τους της κοινής φύσεως μετέχοντας»

 Μέγας Αλέξανδρος ,Ο ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ

Τόμος 1: Από την Ελλάδα στην παγκόσμια αυτοκρατορία

Περιοδικό: National Geographic (ΕΙΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ)

Έκδοση:  SELENA A.E.

Σελ: 8

          Από την άλλη όμως, όμως, διέφερε στο ότι ο πολιτικός βίος της δεν αναπτύχθηκε ΄χαρη στην κυρίαρχη αυτονομία κάθε πόλης, αλλά χάρη στη συνένωση ολόκληρου του έθνους κάτω από μια κυβέρνηση και μάλιστα όχι κοινοβουλευτική αλλά μοναρχική.  Ο πνευματικός κόσμος της Μακεδονίας δεν ανέπτυξε ποτέ την παραγωγική δύναμη, την ασυναγώνιστη ευφυΐα των προηγούμενων χρόνων. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει όμως ότι ο άνδρας του αρχαίου ελληνισμού που διέθετε την μεγαλύτερη γενική μόρφωση, ο Αριστοτέλης, ήταν Μακεδόνας. Επίσης γενικά ο μακεδονικός τρόπος ζωής δεν παρουσιάζεται υποδεέστερος σε σχέση με αυτόν τον υπόλοιπων ελληνικών πόλεων, παρά μόνον αν συγκριθεί με αυτόν της Αθήνας και μερικών λιγοστών πόλεων της κυρίως Ελλάδας, όχι όμως με τον τρόπο ζωής πολλών άλλων, και κυρίως της Σπάρτης.

          Επιπλέον, οι Μακεδόνς, από την στιγμή που άρχισαν να πρωταγωνιστούν στην ιστορία, δεν θεώρησαν ποτέ τον εαυτό τους ξεχωριστό έθνος αλλά πάντα  μια συνέχεια του ελληνισμού. Έτσι, αν παρατηρήσουμε τη μακεδονική περίοδο σε όλο της το φάσμα, δεν μπορούμε παρά να την χαρακτηρίσουμε ως μια άλλη φάση του ελληνισμού, την οποία, σε αντιδιαστολή με την προηγούμενη, ονομάσαμε μακεδονικό πολιτισμό. Είναι ευνόητο ότι το κράτος εκείνο που δημιούργησε ο Φίλιππος δεν ολοκληρώθηκε μονομιάς.